Thông tư 31 /2016/TT-BTNMT về Quan trắc môi trường

Hãy tưởng tượng bạn đang đứng bên bờ một con sông từng trong xanh nhưng nay đục ngầu vì nước thải công nghiệp – đó là thực tế mà nhiều khu công nghiệp Việt Nam đang đối mặt. Là chuyên gia lâu năm trong lĩnh vực công nghệ lọc nước và xử lý nước thải, tôi đã chứng kiến không ít doanh nghiệp bị phạt nặng chỉ vì lơ là quan trắc môi trường định kỳ.

Với Thông tư 31/2016/TT-BTNMT – văn bản then chốt từ Bộ Tài nguyên và Môi trường – việc theo dõi chất thải không còn là lựa chọn mà là nghĩa vụ bắt buộc. Ban hành từ năm 2016 nhưng vẫn hiệu lực mạnh mẽ đến năm 2026, thông tư này giúp doanh nghiệp kiểm soát ô nhiễm, bảo vệ nguồn nước và tránh rủi ro pháp lý.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá sâu về quy định quan trắc môi trường theo Thông tư 31, từ đối tượng áp dụng đến cách lưu giữ báo cáo, nhằm giúp bạn áp dụng hiệu quả vào hoạt động kinh doanh. Hãy cùng tìm hiểu để biến quy định thành công cụ bảo vệ môi trường bền vững!

Tổng Quan Về Thông Tư 31/2016/TT-BTNMT Và Vai Trò Trong Quan Trắc Môi Trường

Thông tư 31/2016/TT-BTNMT được Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành ngày 14/10/2016, chính thức hiệu lực từ 01/12/2016, tập trung vào bảo vệ môi trường tại cụm công nghiệp (CCN), khu kinh doanh dịch vụ tập trung (KKD), làng nghề và cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ.

Văn bản này thay thế một số quy định cũ như Thông tư 46/2011/TT-BTNMT về bảo vệ môi trường làng nghề, đồng thời bổ sung chi tiết về quan trắc môi trường định kỳ để đảm bảo chất thải đạt chuẩn trước khi xả ra môi trường.

Theo cập nhật năm 2026, dù Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP đã tích hợp nhiều quy định mới, Thông tư 31/2016/TT-BTNMT vẫn là nền tảng cho quan trắc nước thải tự động và quan trắc khí thải tự động tại các cơ sở có nguy cơ ô nhiễm cao.

Thông tư gồm 7 chương, 29 điều và 11 phụ lục, quy định rõ trách nhiệm của chủ đầu tư, ban quản lý và cơ sở sản xuất. Ví dụ, nó nhấn mạnh việc lập phương án bảo vệ môi trường, lắp đặt hệ thống xử lý chất thải và thực hiện quan trắc để theo dõi lưu lượng, thông số ô nhiễm.

Tầm quan trọng của thông tư này càng rõ nét trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng. Theo báo cáo của Bộ TNMT năm 2024, hơn 50% nguồn nước sông ngòi bị ảnh hưởng bởi nước thải công nghiệp không đạt chuẩn.

Việc tuân thủ quy định quan trắc môi trường theo Thông tư 31 không chỉ giúp doanh nghiệp tránh phạt (theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP, mức phạt lên đến 2 tỷ đồng) mà còn nâng cao hình ảnh thương hiệu xanh, dễ dàng tiếp cận thị trường xuất khẩu.

Đối Tượng Phải Thực Hiện Quan Trắc Môi Trường Định Kỳ Theo Thông Tư 31/2016/TT-BTNMT

Không phải mọi doanh nghiệp đều phải áp dụng quan trắc môi trường định kỳ. Theo Điều 25 của Thông tư 31/2016/TT-BTNMT, đối tượng chính bao gồm các dự án và cơ sở có phát sinh nước thải, khí thải từ hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ, với quy mô tương đương các mức sau:

• Dự án thuộc Phụ lục II Nghị định 40/2019/NĐ-CP (sửa đổi từ Nghị định 18/2015/NĐ-CP), bao gồm các ngành có nguy cơ ô nhiễm cao như dệt nhuộm, chế biến thực phẩm, sản xuất hóa chất.
• Dự án theo Phụ lục 5.1 Thông tư 27/2015/TT-BTNMT, tập trung vào quy mô công suất lớn, ví dụ nhà máy xử lý nước thải trên 1.000 m³/ngày.
• Dự án theo Khoản 2 Điều 32 Thông tư 27/2015/TT-BTNMT, bao gồm cơ sở đang hoạt động nhưng chưa có giấy phép môi trường đầy đủ.

Cụ thể, tần suất quan trắc môi trường định kỳ tối thiểu được quy định tại Phụ lục 10: Đối với nước thải, ít nhất 4 lần/năm (3 tháng/lần) nếu lưu lượng dưới 5.000 m³/ngày; 6 lần/năm nếu lớn hơn. Đối với khí thải, tương tự dựa trên lưu lượng phát thải.

Nếu cơ sở đã lắp quan trắc nước thải tự động hoặc quan trắc khí thải tự động theo Điều 26, chỉ cần quan trắc định kỳ cho các thông số chưa được theo dõi tự động. Ví dụ, một nhà máy xi măng phải quan trắc bụi, NOx định kỳ nếu hệ thống tự động chỉ theo dõi lưu lượng và nhiệt độ.

Theo kinh nghiệm tư vấn, nhiều doanh nghiệp nhỏ lầm tưởng mình không thuộc đối tượng, dẫn đến bị thanh tra bất ngờ. Để kiểm tra, hãy đánh giá công suất sản xuất và loại chất thải – nếu thuộc Phụ lục IIa Nghị định 40/2019, bạn chắc chắn phải áp dụng đối tượng phải quan trắc môi trường định kỳ.

Các Dạng Quan Trắc Môi Trường Tự Động Theo Quy Định

Quan trắc môi trường tự động là bước tiến công nghệ giúp theo dõi liên tục, giảm thiểu rủi ro ô nhiễm đột ngột. Thông tư 31/2016/TT-BTNMT quy định chi tiết tại Điều 26, cập nhật với Thông tư 24/2017/TT-BTNMT về kỹ thuật quan trắc.

Quan Trắc Nước Thải Tự Động

Đối với quan trắc nước thải tự động, các thông số bắt buộc bao gồm: Lưu lượng đầu vào/ra, pH, nhiệt độ, COD (nhu cầu oxy hóa học), BOD (nhu cầu oxy sinh học), và các thông số đặc trưng theo ngành (như amoni, photpho cho chế biến thực phẩm). Hệ thống phải được phê duyệt trong báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hoặc giấy phép môi trường (GPMT).

Yêu cầu kỹ thuật: Thiết bị lấy mẫu tự động phải được niêm phong bởi Sở TNMT, lắp camera kết nối internet giám sát cửa xả, lưu hình ảnh ít nhất 3 tháng. Dữ liệu truyền trực tiếp về Sở TNMT để giám sát thời gian thực. Ví dụ, theo QCVN 40:2021/BTNMT, nước thải công nghiệp phải đạt giới hạn trước khi xả.

Trong thực tế, tôi khuyên sử dụng thiết bị từ các hãng uy tín như Hach hoặc Endress+Hauser, tích hợp IoT để cảnh báo vượt ngưỡng. Chi phí lắp đặt khoảng 500-1.000 triệu đồng tùy quy mô, nhưng tiết kiệm lâu dài nhờ giảm phạt và tối ưu xử lý.

Quan Trắc Khí Thải Tự Động

Tương tự, quan trắc khí thải tự động áp dụng cho cơ sở có nguồn thải lớn, theo Phụ lục 11: Lưu lượng, bụi, nhiệt độ, NOx, CO, O2, SO2, Flo, NH3, HF. Các ngành bắt buộc như sản xuất thép, nhiệt điện, xi măng, hóa chất (xút-clo, axit sunfuric, phân bón) phải quan trắc tất cả nguồn thải.

Hệ thống phải hoạt động ổn định, kiểm định hiệu chuẩn định kỳ theo Thông tư 24/2017/TT-BTNMT. Dữ liệu truyền về Sở TNMT, giúp phát hiện sớm ô nhiễm không khí – vấn đề nóng tại các khu công nghiệp miền Bắc.

Cập nhật 2026: Nghị định 05/2026/NĐ-CP bổ sung yêu cầu giám sát tự động cho bụi mịn PM2.5 ở một số ngành, tăng cường kết nối dữ liệu quốc gia.

Phương Pháp Lưu Giữ, Báo Cáo Và Công Bố Dữ Liệu Quan Trắc Môi Trường

Một phần quan trọng của Thông tư 31/2016/TT-BTNMT là quy định về quản lý dữ liệu tại Điều 27. Chủ đầu tư CCN, KKD, ban quản lý và cơ sở phải:

• Lưu giữ kết quả quan trắc môi trường tự động dưới dạng tệp điện tử, bản gốc kết quả định kỳ và phiếu phân tích ít nhất 3 năm. Điều này giúp kiểm tra lịch sử, hỗ trợ khi thanh tra.
• Gửi báo cáo quan trắc môi trường định kỳ đến Sở TNMT (hàng quý cho tự động, nửa năm cho định kỳ), bao gồm dữ liệu thô, đánh giá so với quy chuẩn (như QCVN 19:2021/BTNMT cho khí thải).
• Công bố kết quả trên trang thông tin điện tử của cơ sở nếu thuộc đối tượng quan trắc tự động. Ví dụ, đăng tải dữ liệu pH, COD hàng tháng để minh bạch.

Phương pháp lưu giữ báo cáo quan trắc môi trường nên sử dụng phần mềm quản lý dữ liệu môi trường, tích hợp với hệ thống quốc gia theo Nghị định 08/2022/NĐ-CP. Trong các dự án tôi tham gia, việc này giúp doanh nghiệp dễ dàng lập báo cáo hàng năm, tránh sai sót.

Nếu không tuân thủ, theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP, phạt từ 50-200 triệu đồng cho vi phạm báo cáo.

Lợi Ích Của Việc Tuân Thủ Quan Trắc Môi Trường Định Kỳ Và Thách Thức Thường Gặp

Tuân thủ quy định quan trắc môi trường theo Thông tư 31 mang lại lợi ích lớn: Phát hiện sớm vấn đề, tối ưu hệ thống xử lý nước thải, giảm chi phí khắc phục (tiết kiệm 20-30% theo nghiên cứu). Hơn nữa, nó hỗ trợ xin chứng nhận ISO 14001, tăng cạnh tranh.

Thách thức: Chi phí cao cho hệ thống tự động, thiếu nhân sự chuyên môn. Giải pháp: Thuê dịch vụ quan trắc từ đơn vị chứng nhận VIMCERTS, kết hợp công nghệ AI phân tích dữ liệu.

Case study: Một CCN ở Bình Dương áp dụng đầy đủ quan trắc nước thải tự động, giảm ô nhiễm sông Đồng Nai 40%, được khen thưởng từ Bộ TNMT.

Cập Nhật Mới Nhất Năm 2026 Và Lưu Ý Khi Thực Hiện

Năm 2026, Thông tư 31/2016/TT-BTNMT được bổ sung bởi Thông tư 02/2022/TT-BTNMT và Nghị định 53/2024/NĐ-CP về tài nguyên nước, yêu cầu tích hợp quan trắc vào GPMT. Các thông số mới như vi nhựa trong nước thải có thể được thêm theo QCVN mới.

Lưu ý: Chọn đơn vị quan trắc có giấy chứng nhận theo Nghị định 127/2014/NĐ-CP; báo cáo kịp thời sự cố; cập nhật phần mềm truyền dữ liệu.

Kết Luận: Áp Dụng Thông Tư 31/2016/TT-BTNMT Để Bảo Vệ Môi Trường Bền Vững

Tóm lại, Thông tư 31/2016/TT-BTNMT là kim chỉ nam cho quan trắc môi trường định kỳ, giúp doanh nghiệp kiểm soát quan trắc nước thải tự động và quan trắc khí thải tự động hiệu quả.

Với phương pháp lưu giữ báo cáo quan trắc môi trường rõ ràng, bạn không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn góp phần bảo vệ nguồn nước quốc gia. Nếu đang băn khoăn về quy định quan trắc môi trường theo Thông tư 31 hoặc cần hỗ trợ lập hồ sơ, hãy liên hệ Locnuoc360 – chuyên gia công nghệ lọc nước và xử lý nước thải.

Hành động ngay để đảm bảo đối tượng phải quan trắc môi trường định kỳ của bạn luôn đạt chuẩn!

CÔNG TY CP SKY VIỆT NAM
Văn phòng:    Số 79/649 Lĩnh Nam, Phường Vĩnh Hưng, Hà Nội
Điện thoại:     024 3995 4990  –  Hotline:   0912 293 769 (iSMS, Zalo, Line, Viber)
Website:         www.locnuoc360.com   –   Email:    locnuoc360.com@gmail.com